De laatste der Rechtvaardigen
Volgens een oude joodse legende worden in elke generatie zesendertig Rechtvaardigen geboren die het lijden van de wereld op zich nemen. Met "De laatste der Rechtvaardigen" schreef André Schwarz-Bart zijn eigen versie van deze legende in de vorm van een historische roman waarin een oude joodse familie centraal staat.
Schwarz-Bart volgt de lotgevallen van de Levy-dynastie gedurende negen eeuwen tot aan de laatste overlevende, Ernie Levy, die in het begin van de twintigste eeuw in Duitsland leeft tijdens de opkomst van het nazisme.
Rolverdeling.
| Deel 1 | |
| Dogi Rugani | moeder Levy |
| Ferd Sterrenberg | vader Levy |
| Jaap Hoogstraten | Sem Levy |
| Hugo Koolschijn | Mordechai Levy |
| Deel 2 | |
| Hugo Koolschijn | Mordechai Levy |
| Tonny Foletta | een boer |
| Huib Orizand | een boer |
| Piet Ekel | een boer |
| Dogi Rugani | moeder Levy |
| Johan ter Slaa | een landarbeider |
| Floor Koen | een landarbeider |
| Ferd Sterrenberg | vader Levy |
| Deel 3 | |
| Hans Veerman | een marskramer |
| Hugo Koolschijn | Mordechai Levy |
| Dogi Rugani | moeder Levy |
| Ferd Sterrenberg | vader Levy |
| Jaap Hoogstraten | Sem Levy |
| Paul van der Lek | een joodse man |
| Joke Hagelen | Judith |
| Deel 4 | |
| Hans Karsenbarg | een joodse man |
| Donald de Marcas | een joodse man |
| Kommer Kleijn | rabbi |
| Hugo Koolschijn | Mordechai Levy |
| Willy Brill | vrouw van de rabbi |
| Joke Hagelen | Judith |
| Jaap Hoogstraten | Sem Levy |
| Dogi Rugani | moeder Levy |
| Ferd Sterrenberg | vader Levy |
| Deel 5 | |
| Hugo Koolschijn | Mordechai Levy |
| Joke Hagelen | Judith |
| Broes Hartman | rabbi |
| Dick Scheffer | Goldbaum |
| Deel 6 | |
| Paula Majoor | vroedvrouw |
| Trudy Libosan | buurvrouw |
| Joke Hagelen | Judith |
| Huib Orizand | rechtvaardige |
| Arnout Eikeboom | broertje |
| Martijn Fontaine | broertje |
| Frans Somers | Goldfaden |
| Hugo Koolschijn | Mordechai Levy |
| Deel 7 | |
| Dries Krijn | een joodse man |
| Dick Swidde | een joodse man |
| Jan Hundling | een joodse man |
| Joke Hagelen | Judith |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Cees van Oyen | Mordechai |
| Huib Orizand | rechtvaardige |
| Deel 8 | |
| Jan Borkus | een man |
| Hans Karsenbarg | een man |
| Bert van der Linden | een man |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Dick Scheffer | Jankel |
| Deel 9 | |
| Gijsbert Tersteeg | rabijn |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Willy Ruys | een joodse man |
| Donald de Marcas | een joodse man |
| Jan Hundling | een joodse man |
| Corry van der Linden | mevrouw Feigelbaum |
| Paul van der Lek | meneer Feigelbaum |
| Jan Veloo | Meyer |
| Deel 10 | |
| Frans Somers | Mordechai |
| Petra Dumas | Judith |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Deel 11 | |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Petra Dumas | Judith |
| Frans Somers | Mordechai |
| Gerrie Mantel | Moritz |
| Yolly van Kan | Lise |
| Maria Lindes | Ernie |
| Deel 12 | |
| Frans Somers | Mordechai |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Petra Dumas | Judith |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Maria Lindes | Ernie |
| Nel Snel | een Duitse vrouw |
| Tine Medema | een Duitse vrouw |
| Willy Ruys | meester Kremer |
| Cees van Oyen | nazi |
| Tine Medema | een joodse vrouw |
| Deel 13 | |
| Frans Somers | Mordechai |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Petra Dumas | Judith |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Bert van der Linden | een Duitse man |
| Maria Lindes | Ernie |
| Deel 14 | |
| Donald de Marcas | een man |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Angélique de Boer | een meisje |
| Nora Boerman | een vrouw |
| Paula Majoor | een vrouw |
| Ine Veen | een vrouw |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Petra Dumas | Judith |
| Frans Somers | Mordechai |
| Olaf Wijnants | een jongen |
| Trudy Libosan | een vrouw |
| Donald de Marcas | een man |
| Deel 15 | |
| Johan te Slaa | een boer |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Frans Somers | Mordechai |
| Johnny Segerius | Hans |
| Alexander de Waal | Wilhelm |
| Willy Ruys | meester Kremer |
| Broes Hartman | meester Hartung |
| Yolly van Kan | Ilse Bruckner |
| Deel 16 | |
| Willy Ruys | meneer Kremer |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Yolly van Kan | Ilse Bruckner |
| Helen Huisman | mevrouw Bruckner |
| Arthur Boni | meneer Geek |
| Frans Somers | Mordechai |
| Deel 17 | |
| Arthur Boni | meneer Geek |
| Jan Maarten de Vet | Simon |
| Peter Bart Hogendijk | Mozes |
| Erik Hamelink | Marcus |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Yolly van Kan | Ilse Bruckner |
| Mark Ubbink | Hans Schliemann |
| Olaf Wijnants | een Duitse jongen |
| Manfred van Eyk | een Duitse jongen |
| Frans Somers | Mordechai |
| Deel 18 | |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Yolly van Kan | Ilse Bruckner |
| Frans Somers | Mordechai |
| Willy Ruys | meneer Kremer |
| Gerrie Mantel | een stem van een pop |
| Deel 19 | |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Frans Somers | Mordechai |
| Petra Dumas | Judith |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Yolly van Kan | Ilse Bruckner |
| Arthur Boni | meneer Geek |
| Cas Baas | een joodse man |
| Donald de Marcas | een joodse man |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Deel 20 | |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Nora Boerman | Jacob |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Manfred van Eyk | een Duitse jongen |
| Joost Fontaine | een Duitse jongen |
| Rolien Numan | Judith |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Olaf Wijnants | Moritz |
| Deel 21 | |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Rolien Numan | Judith |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Frans Somers | Mordechai |
| Donald de Marcas | een joodse man |
| Olaf Wijnants | Moritz |
| Nora Boerman | Jacob |
| Bert van der Linden | een Duitse man |
| Deel 22 | |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Rolien Numan | Judith |
| Olaf Wijnants | Moritz |
| Jaap Hoogstraten | Ernie |
| Frans Somers | Mordechai |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Cees van Oyen | een militair |
| Paul van der Lek | een militair |
| Franklin van den Hurk | een militair |
| Fé Sciarone | een vrouw |
| Paula Majoor | een vrouw |
| Piet Ekel | een man |
| Deel 23 | |
| Hein Boele | Ernie Levy |
| Lou Landré | een militair |
| Paul van der Lek | een militair |
| Bert van der Linden | een militair |
| Floor Koen | een waard |
| Cas Baas | een man |
| Bert Dijkstra | een man |
| Bob van Tol | een man |
| Maarten Kapteyn | een man |
| Tom van Beek | Mario |
| Ine Veen | Melanie |
| Deel 24 | |
| Hein Boele | Ernie Levy |
| Ans Koppen | een boerin |
| Jan Wegter | smid |
| Frans Somers | stem van Mordechai |
| Rolien Numan | stem van Judith |
| Tonny Foletta | een mannenstem |
| Deel 25 | |
| Hein Boele | Ernie Levy |
| Gijsbert Tersteeg | een oude joodse man |
| Dries Krijn | een oude joodse man |
| Dick Swidde | een oude joodse man |
| Chris Baay | een oude joodse man |
| Jeanne Verstraete | een joodse vrouw |
| Deel 26 | |
| Jetty Cantor | mevrouw Engelbaum |
| Maria de Booy | Golda Engelbaum |
| Niek Engelschman | meneer Engelbaum |
| Hein Boele | Ernie Levy |
| Manfred van Eyk | een jongen |
| Maarten Kapteyn | een man |
| Deel 27 | |
| Hein Boele | Ernie Levy |
| Maria de Booy | Golda Engelbaum |
| Betty Kapsenberg | een vrouw |
| Deel 28 | |
| Hans Fuchs | conducteur |
| Hein Boele | Ernie Levy |
| Jan Borkus | een man |
| Cees van Oyen | een gendarme |
| Hans Hoekman | een gendarme |
| Hans Karsenbarg | een Duitser |
| Erik Plooyer | een Duitser |
| Piet Ekel | een persoon in Ernie's droom: een porier |
| Jaap Hoogstraten | een persoon in Ernie's droom: Ernie Levy |
| Frans Vasen | een persoon in Ernie's droom: Rabijn |
| Petra Dumas | een persoon in Ernie's droom: een joodse vrouw |
| Rolien Numan | een persoon in Ernie's droom: Mutter Judith |
| Frans Somers | een persoon in Ernie's droom: Mordechai Levy |
| Hans Fuchs | een persoon in Ernie's droom: Benjamin Levy |
| Bep Westerduin | een persoon in Ernie's droom: juffrouw Blumenthal |
| Olaf Wijnants | een persoon in Ernie's droom: Moritz |
| Franklin van den Hurk | een persoon in Ernie's droom: een militair |
| Maria de Booy | een persoon in Ernie's droom: Golda Engelbaum |
| Deel 29 | |
| Hein Boele | Ernie Levy |
| Maria de Booy | Golda Engelbaum |
| Chris Baay | een joodse man |
| Dries Krijn | een joodse man |
| Paul van der Lek | een joodse man |
| Gijsbert Tersteeg | een joodse man |
| Kommer Kleijn | een joodse man |
| Jan Borkus | een joodse man |
| Fé Sciarone | een joodse vrouw |
| Nora Boerman | een joodse vrouw |
| Corry van der Linden | een joodse vrouw |
| Jan Willem Pijpers | een kinderstem |
| Nienke Jaarsma | een kinderstem |
| Alexander de Waal | een kinderstem |
| Deel 30 | |
| Hein Boele | Ernie Levy |
| Maria de Booy | Golda Engelbaum |
| Alexander de Waal | een jongen |
| Petra Dumas | een vrouw |
| Hans Karsenbarg | een SS'er |
| Paul van der Lek | een SS'er |
| Broes Hartman | een SS'er |
| Frans Somers | Mordechai |
| Rolien Numan | Judith |
| Hans Fuchs | Benjamin |
| Bep Westerduin | juffrouw Blumenthal |
| Olaf Wijnants | Moritz |
Aanvullende gegevens.
| Auteur: | André Schwarz–Bart |
| Bewerking: | Gerrit Pleiter |
| Regie: | Ab van Eyk |
| Omroep: | NCRV |
| Uitzending: | Eerste deel op 28 december 1975 |
| Speelduur: | 9 uur en 7 minuten, 30 delen |
| Categorie: | Discriminatie / Historisch |
Titels van de afzonderlijke delen.
Deel 1: Het voedsel voor de armen
Deel 2: Nou mag ik zeker wel even gebruik maken van jullie vuurtje, niet?
Deel 3: Tamar, vlucht uit het beloofde land
Deel 4: Waanzinnige in het land van de waanzin
Deel 5: Een hart dat huilt en zingt
Deel 6: Liever de droom van een gelovige dan de werkelijkheid van een ongelovige
Deel 7: De ironie van God
Deel 8: Toen is de hemel gebarsten
Deel 9: Waar hij zijn nest kon bouwen
Deel 10: Bedek het bloed niet met uw zwijgen
Deel 11: Als het kwaad overal is
Deel 12: Ik vlieg ze aan
Deel 13: De dag waarop je vanzelf begint te lichten
Deel 14: De rechtvaardige van de vliegen
Deel 15: Het fascisme dat is het café op straat
Deel 16: Ik ruk je een oog uit
Deel 17: Laten ze ons een serenade geven
Deel 18: Lieveheersbeestje vlieg heen
Deel 19: Met bloedige tranen beween ik
Deel 20: We zijn overal dat wat we niet moeten zijn
Deel 21: Omdat we nooit de boeken overgeven
Deel 22: De wegen van de allerhoogste zijn niet te doorgronden
Deel 23: Ik zal alles doen wat menserlijkerwijs gesproken mogelijkis om hond te worden
Deel 24: Ik herkende je onmiddellijk aan je ogen
Deel 25: De dood van alle Duitsers op de wereld zal niet de dood van een onschuldige kunnen afkopen
Deel 26: Golda
Deel 27: Ze nemen het kruis bij het andere eind en maken er een zwaard van
Deel 28: Iedere druppel van mijn bloed schreeuwde naar jullie
Deel 29: Pitchipio
Deel 30: En geloofd zij de Eeuwige
De bron van deze productie.
Le Dernier des justes, Éditions du Seuil, Paris 1959.